Η κοιλιοκάκη ή δυσανεξία στη γλουτένη, δεν είναι κάποιου είδους τροφική αλλεργία αλλά αποτελεί ένα αυτοάνοσο νόσημα του γαστρεντερικού συστήματος. Συγκεκριμένα, τα άτομα που πάσχουν παρουσιάζουν φλεγμονή στο λεπτό έντερο όταν καταναλώσουν τροφές που περιέχουν γλουτένη. Αυτή η χρόνια φλεγμονή οδηγεί σε ατροφία των λαχνών του λεπτού εντέρου και καταστροφή της επιφάνειας απορρόφησης των θρεπτικών στοιχείων της τροφής (δυσαπορρόφηση σιδήρου, πρωτεϊνών, ασβεστίου κ.ά.). Αυτό σε βάθος χρόνου οδηγεί σε διαταραχές θρέψης και διαταραχή των υπόλοιπων συστημάτων (πχ. ενδοκρινολογικό, οστεοπόρωση κ.ά.), ενώ η χρόνια επιβάρυνση του εντέρου μπορεί να οδηγήσει σε νεοπλασία (πχ. λέμφωμα εντέρου).
Η γλουτένη είναι μια πρωτεΐνη που εμπεριέχεται στα σιτηρά όπως: σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, βρώμη.
Η κοιλιοκάκη είναι συχνή και παρουσιάζεται με συχνότητα ~1 στα 100 παιδιά, ενώ το 80% των ατόμων που πάσχουν δεν γνωρίζουν ότι νοσούν!
Το αίτιο της κοιλιοκάκης δεν είναι απόλυτα αποσαφηνισμένο, ωστόσο συνδέεται ισχυρά με γενετική προδιάθεση (HLA DQ2, HLA DQ8). Δεν είναι γνωστός ο λόγος και ο χρόνος στον οποίο θα πυροδοτηθεί η νόσος σε ένα γενετικά προδιατεθειμένο άτομο. Εκλυτικός παράγοντας της κοιλιοκάκης μπορεί να είναι μια γαστρεντερίτιδα από ροταϊό ή αδενοϊό. Επίσης, φαίνεται ότι η εισαγωγή της γλουτένης στις βρεφικές τροφές (πχ. τραχανάς, φαρίν λακτέ, ζυμαρικά, ψωμί κ.ά.) πριν τους 4 μήνες ζωής αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης κοιλιοκάκης. Αντιθέτως, ο αποκλειστικός θηλασμός μέχρι τους 6 μήνες φαίνεται να προστατεύει τα παιδιά από τη νόσο.
Τα συμπτώματα της νόσου διαφέρουν μεταξύ των παιδιών και των ενηλίκων. Στα μικρά παιδιά η συμπτωματολογία προέρχεται συνηθέστερα από το γαστρεντερικό σύστημα, ενώ στους έφηβους και τους ενήλικες όχι. Συγκεκριμένα:
*Παιδιά:
- κοιλιακό άλγος ή μετεωρισμός (φούσκωμα)
- χρόνια διάρροια
- χρόνια δυσκοιλιότητα
- έμετοι
- άχρωμα, δύσοσμα, λιπώδη κόπρανα (στεατόρροια)
- στασιμότητα ή απώλεια βάρους
- αφθώδης στοματίτιδα
- δερματίτιδα, έκζεμα
- διαταραχές σίτισης
- κοντό ανάστημα
- καθυστερημένη ανάπτυξη ή ήβη
- αδυναμία
- ευερεθιστότητα, διαταραχές συμπεριφοράς, μελαγχολία
- σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής
- διαταραχές οδοντοφυΐας (βλάβες αδαμαντίνης)
- αναιμία, χαμηλός σίδηρος (που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία)
- επιμένουσα αύξηση ηπατικών ενζύμων (SGOT, SGPT)
*Ενήλικες:
- ευερέθιστο έντερο, μετεωρισμοί κοιλιάς
- αδυναμία – κόπωση
- αρθραλγίες, οστικά άλγη, αρθρίτιδα
- οστεοπενία, οστεοπόρωση
- κατάθλιψη, άγχος
- θόλωση της διαύγειας σκέψης ή ομίχλη μυαλού
- σπασμοί
- ημικρανίες
- περιφερική νευροπάθεια (πχ. μουδιάσματα)
- κνησμός δέρματος, έκζεμα
- αφθώδης στοματίτιδα
- διαταραχή περιόδου
- διαταραχή γονιμότητας, επαναλαμβανόμενες αποβολές
- εμμένουσα αναιμία, χαμηλός σίδηρος (που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία)
- διαταραχές ήπατος: αυξημένα ηπατικά ένζυμα (SGOT, SGPT), λιπώδες ήπαρ
Η κοιλιοκάκη ταξινομείται σε:
1) κλασσική κοιλιοκάκη – τυπική δυσαπορρόφηση εντέρου, στεατόρροια κ.ά. γαστρεντερολογικά συμπτώματα
2) μη κλασσική κοιλιοκάκη – κυρίως μη γαστρεντερολογικά συμπτώματα
3) σιωπηρή κοιλιοκάκη – χωρίς συμπτώματα αλλά υπαρκτές αλλοιώσεις στο λεπτό έντερο
4) λανθάνουσα κοιλιοκάκη – θετικές εξετάσεις αίματος αλλά χωρίς ευρήματα (αλλοιώσεις) στο έντερο.
Η διάγνωση της νόσου γίνεται αρχικά με ειδικές εξετάσεις αίματος [IgA αντισώματα για την ιστική τρανσγλουταμινάση (αντι-tTg-IgA), αντιγλιανδινικά αντισώματα (αντι-GL-IgG & , αντι-GL-IgA), αντισώματα ενδομυΐου (ΕΜΑ-IgA)] εφόσον το παιδί βρίσκεται σε σίτιση με πλήρη έκθεση σε γλουτένη (2-3 γεύματα ημερησίως) τις τελευταίες 15 ημέρες. Η επιβεβαίωση της διάγνωσης γίνεται με τη βιοψία του λεπτού εντέρου (δωδεκαδάκτυλο), η οποία απαιτείται σε παιδιά με (+) αντισώματα ή παιδιά με (-) αντισώματα αλλά συμβατά με τη νόσο συμπτώματα.
Τα κορίτσια διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο νόσησης σε σχέση με τα αγόρια. Επίσης, παιδιά με 1ου βαθμού συγγενή με κοιλιοκάκη (γονιός, αδερφός) έχουν 10πλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν τη νόσο και θα πρέπει να ελέγχονται τακτικά.
Από τη στιγμή που θα γίνει η επίσημη διάγνωση της νόσου με τη βιοψία του εντέρου, η θεραπεία είναι μία: εφ’όρου ζωής αποκλεισμός της γλουτένης από τη διατροφή του παιδιού.
*Επιτρέπονται:
- γαλακτοκομικά
- κρέας / πουλερικά
- αυγό
- ψάρι, θαλασσινά
- φρούτα
- λαχανικά, πατάτες
- όσπρια
- ξηροί καρποί
- βούτυρο, λάδι, μαργαρίνη
- σόγια, δημητριακά από gluten free αλεύρι (καλαμποκάλευρο, πατατάλευρο, ρυζάλευρο, σόγια)
- ρύζι, κινόα, φαγόπυρο, καλαμπόκι, λιναρόσπορος, κεχρί, ταπιόκα, βρώμη* (χωρίς προσμίξεις)
- ζάχαρη, μέλι, μαρμελάδα, καθαρή σοκολάτα (χωρίς πρόσμιξη κακάο)
- μπαχαρικά
- σάλτσα ντομάτας
*Βρώμη: υπάρχει μεγάλη διχογνωμία για τη χρήση της βρώμης από άτομα με κοιλιοκάκη. Πιστεύεται ότι δημιουργεί πρόβλημα λόγω της συχνής ανάμιξής της με σιτάρι / σίκαλη / κριθάρι στη συγκομιδή, την αποθήκευση ή την επεξεργασία. Φαίνεται πως στα περισσότερα άτομα με κοιλιοκάκη, η χρήση καθαρής βρώμης (με γλουτένη <20mg/kg) δεν επάγει την εμφάνιση συμπτωμάτων ή αλλοιώσεων στο λεπτό έντερο.
*ΔΕΝ επιτρέπονται:
- όλα τα προϊόντα που περιέχουν: πρωτεΐνη σίτου, σιτάλευρο, σίκαλη, αλεύρι ολικής άλεσης, σιμιγδάλι, κριθάρι, βύνη, τριτικάλε ή ίχνη γλουτένης
- αλλαντικά που περιέχουν ψωμί (πχ. λουκάνικα, παριζάκι)
- απομιμήσεις κρέατος / ψαριών (πχ μπάρες ψαριού – fish sticks)
- τροφές με αλεύρι (πχ. τυρί)
- βρεφικές κρέμες (πχ μπισκοτόκρεμα, δημητριακών)
- μπύρα ή ξύδι από βύνη
- ψωμί, κέικ, πίτες, μπισκότα, κράκερς, φρυγανιές, κρουτόν, δημητριακά, κρουασάν, βάφλες, γκοφρέτες κ.ά
- ζυμαρικά, φιδέ, τραχανάς, καρυκευμένο ρύζι
- σνακ (πχ. πατατάκια, τορτίγιες) και προϊόντα με χρωστικές (πχ. τσίχλες, καραμέλες)
- ροφήματα σοκολάτας (κακάο)
- έτοιμες σάλτσες
Είναι πολύ σημαντικό να επισημάνουμε ότι θα πρέπει να προσέχουμε και τις κρυφές πηγές γλουτένης διαβάζοντας προσεκτικά τις ετικέτες των τροφίμων (ως προϊόντα χωρίς γλουτένη – glut free, θεωρούνται αυτά που περιέχουν <20 ppm γλουτένης) και την επαφή των σκευών μαγειρικής με γλουτένη πχ. το μαχαίρι ή το ξύλο κοπής με τα οποία κόψαμε ψωμί δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παρασκευή γεύματος παιδιού με κοιλιοκάκη (ενημερώνουμε σε περίπτωση που γευματίσουμε σε εστιατόριο ή γενικά εκτός σπιτιού), δεν χρησιμοποιούμε το ίδιο λάδι για τηγάνισμα στο οποίο έχουν τηγανιστεί προηγουμένως φαγητά με γλουτένη, χρησιμοποιούμε διαφορετική τοστιέρα / grill κ.ά.!
Για τη δόμηση ενός ισορροπημένου διαιτολογίου είναι σημαντικό να υπάρχει συμβουλευτική από διατροφολόγο. Σε περίπτωση διατροφικών ελλειμμάτων (ω3 λιπαρά, σίδηρος, βιταμίνη D κ.ά.) θα πρέπει να χορηγηθούν τα αντίστοιχα συμπληρώματα διατροφής.
Οι περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να νιώθουν καλύτερα ήδη από την 1η – 2η εβδομάδα της θεραπείας, ωστόσο οι αλλοιώσεις του εντέρου μπορεί να χρειαστούν ως και 2 έτη μέχρι την πλήρη αποκατάστασή τους. Η πρόγνωση της νόσου είναι πολύ καλή έως άριστη εφ’όσον εφαρμόζεται απόλυτα η δίαιτα χωρίς γλουτένη.
Ωστόσο, λόγω αυτοάνοσου μηχανισμού της νόσου, τα παιδιά με κοιλιοκάκη (κυρίως αν δεν είναι ρυθμισμένη με τη σωστή διατροφή) έχουν μεγαλύτερη επιρρέπεια στο να εμφανίσουν στεφανιαία νόσο, κακοήθεια εντέρου κι άλλα αυτοάνοσα νοσήματα όπως θυρεοειδίτιδα, ηπατοπάθεια, αλωπεκία, πολλαπλή σκλήρυνση, ελκώδης κολίτιδα, ρευματοειδή αρθρίτιδα και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, για αυτό και θα πρέπει να ελέγχονται κλινικώς και εργαστηριακώς σε τακτική βάση.
Συνοψίζοντας, η κοιλιοκάκη αποτελεί μια συχνή νόσο που μπορεί να κρύβεται πίσω από πολλά προβλήματα τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων, για αυτό θα πρέπει να ελέγχεται πάντα. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία οδηγεί σε υποχώρηση των συμπτωμάτων και των οποιοδήποτε κινδύνων, με αποτέλεσμα το παιδί να ζει μια φυσιολογική ζωή χωρίς κανένα περιορισμό (πλην της διατροφικής απομάκρυνσης της γλουτένης).
Χρήσιμες πληροφορίες σε: